#260 - TAM PIONIR - CZESZKA W JUGOSŁAWII

 

 

Praga RN / RND to czechosłowacka ciężarówka 4x2, która była produkowana w fabryce ČKD-Praga w latach 1934-1953.

 Na licencji zakupionej w firmie Praga model tej ciężarówki rozpoczęto produkować w 1938 roku w fabryce „IMAD” w Belgradzie. IMAD to firma która tworzyła fundamenty pod budowę nowoczesnego przemysłu motoryzacyjnego w Serbii i Jugosławii. 

 

Projekt ciężarówki Praga RN powstał w 1933 roku, a rok później rozpoczęła się produkcja seryjna. Pierwotnie, samochód był przeznaczony na rynek cywilny, ale okazał się bardzo wytrzymały, więc był również używany przez wymagające siły zbrojne. I dotyczyło to nie tylko armii czechosłowackiej i jugosłowiańskiej a praktycznie wszystkich armii europejskich uczestniczących w II Wojnie Światowej. Znane są przypadki użytkowania zdobycznych egzemplarzy samochodów Praga RN i RD przez armię amerykańską i kanadyjską.

Ciężarówka ta była produkowana w „ČKD-Praga” do 1953 roku, w tym czasie były one stale ulepszane w 12 seriach produkcyjnych, instalując mocniejsze silniki, stosując nowe rozwiązania techniczne, zwiększając gabaryty pojazdu, ładowność od 2,5 do 3,5 tony. Pierwsza seria praskich ciężarówek RN miała silniki benzynowe o mocy 38 KW, a ostatnia miała silnik Diesla o mocy 52 KW. 

 

IMAD

Otwarcie nowej fabryki w Rakovicy (montaż końcowy ciężarówki IMAD Praga RN-8) w 1940 roku. Zdjęcie najprawdopodobniej przedstawia dyrektora Emila Matic i oficera Jugosłowiańskich Sił Powietrznych. 

 

W połowie lat 30. Jugosławia zainicjowała proces zakrojonego na szeroką skalę zakupu sprzętu i broni z Czechosłowacji w celu modernizacji swoich sił zbrojnych, jednak w związku z wkroczeniem Niemców do tego kraju umowa ta została tylko częściowo zrealizowana. Na XVIII posiedzeniu Rady Obrony Narodowej w dniu 31 grudnia 1937 r. zgodnie z potrzebami obronności podjęto decyzję o uruchomieniu krajowej produkcji samochodów ciężarowych.  

Zadanie zostało powierzone firmie "Industrije motora - akcionarsko drustvo" (IMAD) z Rakovicy, która produkowała już silniki lotnicze. Wcześniej, w 1936 r., państwo wykupiło większościowy pakiet akcji od właścicieli ziemskich i przemysłowców, braci Dundjerskich, po czym powołano nowy Zarząd, gotowy do dysponowania kapitałem państwowym. Dyrektorem został inżynier mechanik Emil Matić, a jego najbliższymi współpracownikami byli inżynierowie Slobodan Dobrosavljević, Milenko Predragović, Stevan Šujica, Julija Klimer, Ivan Rukavina i inni. 

W zakładach IMAD, oprócz istniejącej hali do produkcji silników lotniczych, w latach 1939 i 1940 wybudowano nową halę do produkcji silników samochodowych i ciężarówek. Nowy zakład został uroczyście otwarty 24 października 1940 r. o kubaturze 10 000 m2 i zdolności produkcyjnej 3000 samochodów ciężarowych rocznie. Zakupiono licencję na praską ciężarówkę RN-8 ze zwykłym czterosuwowym, 6-cylindrowym silnikiem benzynowym, chłodzonym wodą, o mocy 70 KM, z zaworami bocznymi. Jednocześnie z rozpoczęciem prac Rada zatwierdziła umowę na realizację  zamówienia 600 ciężarówek z Dowództwa Sił Powietrznych Armii. 

  

Kierownictwo IMAD wybrało doskonały model samochodu ciężarowego, który oprócz przeznaczenia wojskowego do przewozu ludzi i materiałów planował oferować w wersjach na rynek cywilny, dla gospodarki, straży pożarnej i pogotowia ratunkowego Można było również wykorzystywać istniejący samochód ciężarowy jako platformę do produkcji autobusów.

  

 Robotnicy podczas produkcji pionierskiej ciężarówki IMR (Praga RN-13) w 1947 roku.Wiadomości i zdjęcia tych pracowników zostały opublikowane przez Associated Press 25 sierpnia 1947 r.

Pierwsze ilości samochodów dotarły w częściach, a montaż został przeprowadzony był w IMAD. Zgodnie z planem produkcji importowane części musiały być stopniowo zastępowane rodzimymi. Oprócz IMAD do biznesu weszły firmy z Jasenic. D. od Smederevskiej Palanki  i Jučenolik z Zenicy.

Pierwsze 150 ciężarówek zmontowano w fabryce silników lotniczych, a następnie produkcję przeniesiono do nowej hali, gdzie do 6 kwietnia 1941 r. zbudowano kolejne 100 ciężarówek. W tym samym czasie w 1940 roku w VTZ w Kragujevacu (obecnie ZASTAVA) zmontowano 250 ciężarówek Chevroleta z silnikiem benzynowym.  

Po wyzwoleniu Belgradu, w listopadzie 1944 roku, fabrykę IMAD przejęła Armia Czerwona na czele z majorem Jedikiną, która wznowiła produkcję silników samochodowych, tym razem na części zamienne do ZIS i GAZ, ale także remontowanych silników samolotów radzieckich M. -105 i AM-38.

Po wojnie nowe kierownictwo fabryki (które nastało po odzyskaniu fabryki z rąk radzieckich) ponownie nawiązało kontakt z czechosłowacką firmą Praga, po czym uzyskano dodatkową dokumentację dla ciężarówki RN-13 o ładowności 3,5 tony pod nową nazwą Pionir. Prototyp tej ciężarówki powstał 20 października 1946 r., a 5 nowych pionierskich ciężarówek wzięło udział w praktycznym teście latem 1947 r. i jeździło po całym kraju. Do końca 1947 roku wyprodukowano 122  ciężarówki Pionir RN-13. W następnym roku liczba wyprodukowanych samochodów ciężarowych wzrosła do 296. W 1949 r. do 318, a w 1950 r. łącznie wyprodukowano 422 ciężarówki.  

 

 TAM  

Wcześniej kierownictwo państwowe podjęło decyzję o przeniesieniu produkcji ciężarówek do założonej w latach 1941/42 fabryki części lotniczych w Mariborze w Słowenii Ludowej. lat w III Rzeszy. Fabryka została przemianowana 31 grudnia 1946 roku na TAM - Tovarna avtomobilov Maribor, a w następnym roku wyprodukowano 27 ciężarówek TAM PIONIR RN-13. W latach 1948 i 1949 wyprodukowano 288 ciężarówek, a w 1950 446. Produkcja w obu fabrykach została wstrzymana w 1950 roku, kiedy IMR przekazał narzędzia i maszyny do Mariboru. Produkcja Pionierów w TAM trwała do 1959 roku. Do tego czasu do klientów dostarczono łącznie 17 416 pojazdów.

  

TAM PIONIR PB 56

Nowymi produktami TAM były modele ciężarówek TAM 4500 i TAM 5000. To one zastąpiły Pionir. Niedługo będziecie mogli o nich poczytać na łamach mojego bloga. Ostatnie dwie pionierskie ciężarówki TAM zostały wyłączone z inwentarza Armii Jugosłowiańskiej z 1972 roku.

 

 Ceremonia z okazji wystawienia 10-tysięcznego pioniera w TAM, 9 marca 1957. W lewym górnym rogu widoczny jest wykres produktywności.

    

 

  

  

  Radmila Jovanović (po lewej) i Danica Lađevac (po prawej) sprawdzają silnik na linii montażowej. Wiadomości i zdjęcia tych pracowników zostały opublikowane przez Associated Press 25 sierpnia 1947 r.