No tak, idę o zakład że wielu/wiele z was po zobaczeniu tytułowego zdjęcia miało bardzo mieszane uczucia. Niektórym to pewnie szczęka z wrażenia opadła. TAKA ZASTAVA - TO NIEMOŻLIWE. Też tak miałem. Ale powoli. O tym zdjęciu będzię dalej. Zacznijmy trochę od historii marki. Marki bardzo bliskiej memu sercu. To ze względu na to że wiele lat temu egzamin na Prawo Jazdy zdawałem na Zastavie 1100p. Po drugie pochodzi z kraju który bardzo lubię i w którym żyje wielu moich przyjaciół i to takich realnych jak i internetowych. Pisząc ten felieton konsultowałem się z nimi. Warto bowiem sprawdzać zdobyte informacje. Często udaje się je rozszerzyć, doprecyzować albo po prostu wyrzucić.
Już w latach 30-tych XXw. w Kragujevacu w Serbii działały duże zakłady metalowe. 
Istniały one od 1856 roku. Zajmowały się gównie produkcją zbrojeniową na zaopatrzenie Armii Królestwa Jugosławii. Podjęto tam też pierwszą próbę produkcji samochodów. W oparciu o umowę z General Motors w latach 1939/40 wyprodukowano / zmontowano partię 300 / 400 szt. (źródła różnie podają) samochodów marki Chevrolet. Był to model lekkiej ciężarówki Chevrolet 1 1/2 tony z 6-io cylindrowym silnikiem benzynowym o mocy 85 KM. Większość tych pojazdów trafiła na wyposażenie armii jugosłowiańskiej.
W trakcie wojny fabryka była przestawiona na tory wojenne i zajmowała się głownie remontami sprzętu armii niemieckiej i włoskiej.
Po oswobodzeniu się z okupacji oraz lokalnych proniemieckich władz, nowo powstały rząd Josipa Broz Tito uruchomił ponownie w Kragujevacu produkcję zbrojeniową. Fabryka została na socjalistyczną modłę przemianowana na CRVENA ZASTAVA (pol. Czerwony sztandar). Produkowała m.in. karabiny SKS / Zastava M59/66
na radzieckiej licencji. W późniejszym okresie były jugosłowiańskie wersje niemieckiego MP 40 / Zastava M56
, radzieckiego Kałasznikowa AK 47 i AK74
i rewelacyjne karabiny snajperskie SWD / Zastava M76
oraz wiele własnych konstrukcji tj. Zastava M49
Produkcja zbrojeniowa do chwili obecnej jest podstawą produkcji zakładów w Kragujevacu. Uruchomiono też produkcję samochodów Willys na potrzeby armii, milicji i innych służb państwowych. Wyprodukowano 162 samochody.
W drugiej połowie lat 50-tych, korzystając z przyzwolenia władz Jugosławii wiele firm, głównie zbrojeniowych, rozszerzało swój profil produkcji o artykuły powszechnego użytku. Społeczeństwo odbudowujące kraj po latach wojny wracało do normalnego życia. Potrzebowało dosłownie wszystkiego. Sprzętu AGD i RTV, pralek, lodówek, radioodbiorników, odkurzaczy a nawet zwykłych garnków. Potrzebowało też samochodów i motocykli. Stworzenie własnych konstrukcji wymaga olbrzymich nakładów finansowych oraz tradycji i doświadczenia. Co zrobić gdy tego nie ma? No cóż trzeba skorzystać z pomocy innych. I tak dzięki przychylnej polityce gospodarczej i otwarciu się na kraje inne niż "zaprzyjaźnione z ZSRR", bardzo dużo firm jugosłowiańskich zawierało umowy licencyjne lub umowy o współpracy i na ich podstawie produkowało wszystko czego społeczeństwo potrzebowało. Również samochody. Pisałem już o firmie PRETIS https://meskibigos.blogspot.com/2021/07/pretis-nsu.html , LITOSTROJ https://meskibigos.blogspot.com/2021/10/brand-story-litostroj.html , FAS https://meskibigos.blogspot.com/2021/11/brand-story-fas-sanos-powiew-luksusu.html
To tylko kilka firm a było ich o wiele wiele więcej. Mam nadzieję że wiele z nich takich jak TAM, REVOZ, CIMOS ITP. uda mi się wam opisać.
Jednym z większych przedsięwzięć gospodarczych było nawiązanie ścisłej współpracy z włoskim koncernem FIAT. To w oparciu o bardzo korzystne warunki licencyjne rozbudowano zakłady w Kragujevacu i uruchomiono produkcję samochodów.
12 sierpnia 1954 roku podjęto decyzję o zakupie licencji.
Pierwszym samochodem była Zastava AR 55 bazująca na Fiacie AR 55 CAMPAGNOLA
Kolejnym modelem była ZASTAVA 1400 BJ 
oraz jej większa siostra ZASTAVA 1900 BJ
W 1955 roku rozpoczęto produkcję FIAT 600 pod oznaczeniem ZASTAVA 600. Model ten ewoluował – w roku 1960 zwiększono pojemność silnika do 767 cm³ i nazwę na ZASTAVA 750 a w 1980 roku na 848 cm³ jako ZASTAVA 850.
FICA czyli ZASTAVA 750 zmotoryzowała Jugosławię. Ja jej bazie budowano wiele odmian użytkowych.
W Kragujevacu prowadzono też stałe prace mające unowocześnić ten popularny, nie tylko na rodzimym rynku samochód.
Na jego podzespołach zbudowano nawet modne w latach 70-tych plażowe Buggy.
oraz małą ZASTAVĘ 435 KOMBI opartą o FIATA 900
Na przełomie lat 60-tych i 70-tych XXw. dla fabryki w Kragujevacu nastały nowe czasu. Mocno rozszerzono umowę z Fiatem oraz nawiązano bardzo ścisłą współpracę z Fabryką Samochodów Osobowych w Warszawie i Fabryką Samochodów Małolitrażowych w Bielski Białej. W Kragujevacu uruchomiono licencyjną produkcję ZASTAVY 101 i 128
Prototypy Zastavy 101
Produkcję ZASTAVY 101 pod nazwą ZASTAVA 1100p uruchmiono też w Polsce w FSO w Warszawie. W ramach wymiany w Jugosławii produkowano Polskiego Fiata 125p pod nazwą ZASTAVA 125PZ. Ogółem wyprodukowano ich 114 526 sztuk w odmianach sedan, kombi, pick-up. 
W firmie CIMOS na podzespołach tego auta budowano sanitarki. 
W tym czasie praktycznie każdy samochód wyprodukowany przez włoskiego Fiata na rynku jugosłowiańskim był sprzedawany jako ZASTAVA. Mimo że na masce widniało logo FIAT w dokumentach i na tabliczkach znamionowych napisana była marka CRVENA ZASTAVA. Z podobnymi praktykami można też było spotkać się w Polsce. Wszystko przez przepisy celne.
Również w latach 70-tych w Jugosławii rozpoczęto przemysłowy montaż Polskiego Fiata 126p. Nosił on tu nazwę ZASTAVA 126PGL. Potocznie nazywano go "Bolha - pchła". Wyprodukowano kilkadziesiąt tysięcy samochodów. Kolejnym polskim samochodem częściowo montowanym w Jugosławii była ZASTAVA 125 PGZ czyli Polonez 1500. Było ich ogółem ponad 8 tysięcy sztuk w tym wyjąkowo rzadka wersja cabrio opracowana specjalnie na ten rynek.
Na podobnych zasadach sprzedawano w Jugosławii niektóre modele radzieckiej Łady. Tu też nosiła markę ZASTAVA.
Paradoksem było to że w tym samym czasie w Jugosławii sprzedawano ZASTAVĘ 125PZ oraz ZASTAVĘ 125 czyli włoskiego Fiata 125.
Ponadto jako ZASTAVA sprzedawane były FIAT 1100, 850, 132 a nawet Dino. Przy tym ostatnim zastanawiano się nawet nad przeniesieniem produkcji do Jugosławii w celu obniżenia kosztów produkcji bądź co bądź drogiego auta. Podobno zmontowano około 20 sztuk (?) 
Jakby odrębnym tematem są samochody ciężarowe ZASTAVA. Były produkowane w oparciu o współpracę z IVECO.
ZASTAVA RIVAL to kolejne wcielenia IVECO DAILY
ZASTAVA EURO ZETA 12 to IVECO ZETA
Były też ciężarówki bazujące co prawda na podzespołach IVECO i MAGIRUS ale budowane samodzielnie. Często we współpracy z innymi jugosłowiańskimi firmami np. IMV.https://meskibigos.blogspot.com/2021/10/auto-story-imv-100016002200.html lub TAM.
Produkowano też takie małe 4x4 coś na kształt Unimoga lub Multicara.
ZASTAVA ZK101 4X4
W latach 80-tych w Kragujevacu nastał czas zmian. Na scenę wjechała marka Yugo. Zmiana chyba wprowadzona tylko ze względów marketingowych i próbę podbicia rynku USA. Kryzys paliwowy ewidentnie sprzyjał sprzedaży tanich oszczędnych samochodów. I co byśmy powiedzieli udało się. Co prawda sukcesu eksportowego nie dało się przekształcić w stałą obecność na rynku amerykańskim ale co byśmy nie powiedzieli SUKCES BYŁ.
ZASTAVA 102 / YUGO KORAL
YUGO FLORIDA
ZASTAVA to też historia programów konstrukcyjnych. Między innymi Polski Fiat 1100 Coupe / ZASTAVA 1100 COUPE. Piękne prototypy. Polski został zniszczony o jugosłowiańskim nic nie wiadomo. https://meskibigos.blogspot.com/search?q=polski+fiat+1100
Potem przyszła wojna. Amerykańskie naloty zniszczyły dobrze prosperujące zakłady. A może właśnie o to chodziło - o zniszczenie potencjalnej konkurencji. Jak zwykle pomocną dłoń wyciągnął FIAT. Już w trakcie odbudowy zmontowano kolka tysięcy samochodów YUGO UNO z podzespołów dostarczonych przez Fiat Auto Poland. 
Kolejnym modelem była ZASTAVA 10
Obecnie fabryka jest bardzo silnie powiązana z koncernem Fiat. Wielu użytkowników Fiatów 500L nawet nie zdaje sobie sprawy z tego że jeżdżą ZASTAVAMI.
No a teraz o tych pięknych samochidach z kolorowych fotografii reklamowych. Jeden to ISO ZASTAVA 5700. Drugi to ZASTAVA 3500 / 4300 Pick-up a tak naprawdę irański ZAMYAD NISSAN JUNIOR.
Czy takie samochody istniały? Być może.
Czy były produkowane pod marką ZASTAVA? Na pewno nie.
Czy był zamysł produkcji tych samochodów? Tu zdania tych których pytałem są podzielone.
Jaka jest prawda? Oczekuję waszej pomocy.
BIBLIOGRAFIA
https://www.artstation.com/artwork/rRvrvLhttps://www.telegraf.rs/auto/auto-vesti/3333927-false
https://www.veikl.com/d/Zamyad-Z24-Diesel-Owner%27s-manual-Iran-2018-FA-86594
https://grabcad.com/library/nissan-junior-1970-2
http://www.autogallery.org.ru/m/gchevyu.htm
https://www.magazinauto.com/istorija-ex-yu-automobilizma-srbija-1-deo-zastava/
Szanowni czytelnicy.
Jeżeli
interesuje was szczególnie jakiś model samochodu, historia konkretnej
firmy motoryzacyjnej, proszę napiszcie mi o tym w komentarzach.
Ja postaram się przeszukać własne zbiory oraz zbiory współpracujących
ze mną przyjaciół. Przygotuję wtedy posta w którym spróbuję zaspokoić
waszą ciekawość.
Wiele moich postów nie jest promowanych na Facebooku. Zainteresowanych zachęcam do poszukiwania interesujących ich tematów tu https://meskibigos.blogspot.com/
Polecam też inne nasze
posty: Znajdziecie tu teksty o zdrowiu, historii motoryzacji, podróżach
i ciekawych miejscach a także rzeczach smacznych.
https://meskibigos.blogspot.com/2021/06/auto-story-csepel-cs-130.html
W 1961 roku rozpoczęto licencyjną produkcję ZASTAVY 1300. Wzbogacono ją później o wersję z silnikiem 1500 i odmianę Kombi. Auto było produkowane aż do 1979 roku.https://meskibigos.blogspot.com/2021/09/auto-story-zastava-13001500.html 
